Những người dẫn chương trình trong loạt podcast Uncanny Valley của WIRED mở đầu bằng những điều chúng ta đang háo hức chờ đợi: những thiết bị đeo thông minh hơn, xe tự lái an toàn hơn, và các trợ lý AI cá nhân có khả năng hiểu và giúp đỡ chúng ta trong công việc lẫn đời sống hàng ngày. Họ mô tả một tương lai nơi các thiết bị có thể “cảm nhận” và dự đoán nhu cầu của người dùng – từ việc điều chỉnh ánh sáng, âm thanh, đến việc gợi ý cách làm việc hiệu quả hơn. Những ý tưởng ấy không còn là viễn tưởng: chúng đã bắt đầu xuất hiện trong đời sống thực, qua điện thoại, đồng hồ thông minh, và các mô hình AI trò chuyện ngày càng tinh vi.
Thế nhưng, đi cùng với niềm háo hức ấy là một nỗi bất an ngày càng lớn. WIRED chỉ ra rằng chính các công nghệ giúp ta thuận tiện hơn – như thiết bị đeo, xe tự lái, hay AI cá nhân – cũng là những công cụ thu thập dữ liệu khổng lồ, nơi từng cử chỉ, nhịp tim, hay thói quen tìm kiếm của con người có thể bị ghi lại, phân tích và sử dụng cho những mục đích mà ta không kiểm soát được. Sự ranh giới giữa “hỗ trợ” và “giám sát” trở nên mờ nhạt. Trong bối cảnh đó, công nghệ không chỉ là công cụ, mà đang dần trở thành một “người đồng hành vô hình”, hiện diện ở mọi nơi – một điều vừa hấp dẫn, vừa đáng lo ngại.
Một trong những điểm thú vị nhất mà WIRED đề cập là sự thay đổi trong cách AI hiểu con người. Các hệ thống AI hiện đại không chỉ phản hồi theo lệnh, mà dường như đang học cách “đoán” suy nghĩ và ý định của chúng ta. Trong tâm lý học, điều này được gọi là “theory of mind” – khả năng hiểu rằng người khác có cảm xúc, niềm tin, và ý định riêng. Khi AI bắt đầu dự đoán hành vi hoặc nhu cầu của người dùng, câu hỏi lớn đặt ra là: liệu chúng ta có đang tạo ra những cỗ máy thật sự “hiểu” con người, hay chỉ là những mô hình thống kê biết cách bắt chước sự thấu hiểu? WIRED không khẳng định rằng AI đã đạt được năng lực ấy, nhưng họ cảnh báo rằng sự tiến gần của AI tới lĩnh vực này đang đặt ra hàng loạt thách thức về đạo đức, niềm tin và bản chất con người.
Nỗi lo khác được bàn đến là việc phát triển trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) — dạng AI có khả năng học và suy luận như con người, không bị giới hạn bởi một lĩnh vực cụ thể. Nếu điều này thành hiện thực, nó có thể mở ra một kỷ nguyên công nghệ rực rỡ, nhưng cũng tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng. Các diễn giả trong podcast nói đến khả năng AI “tự học vượt giới hạn” – hành xử theo những cách không ai dự đoán được. Khi một hệ thống có thể hiểu được động cơ của con người, liệu nó có thể thao túng hoặc chi phối quyết định của chúng ta để đạt mục tiêu riêng không? Câu hỏi ấy vẫn chưa có lời giải.
Bên cạnh đó, bài viết cũng nhắc tới mối nguy trong y tế và xã hội khi AI được triển khai rộng rãi. Nếu những mô hình AI y học được huấn luyện từ dữ liệu không đại diện – chẳng hạn chỉ dựa trên một nhóm dân số nhất định – chúng có thể vô tình tạo ra sai lệch trong chẩn đoán, điều trị hoặc đánh giá sức khỏe. Điều này không còn là lý thuyết; đã có những trường hợp hệ thống AI đưa ra quyết định y khoa thiên vị, vì dữ liệu huấn luyện phản ánh sự bất bình đẳng có thật trong xã hội. Vấn đề không nằm ở công nghệ, mà ở cách con người sử dụng và kiểm soát nó.
Nhưng điều khiến WIRED khác biệt là họ không chỉ cảnh báo. Trong bài viết, các tác giả nhấn mạnh rằng những nỗi sợ về AI hay công nghệ không nên dẫn đến việc quay lưng với đổi mới. Ngược lại, chúng ta cần học cách sống cùng công nghệ một cách tỉnh táo – đặt ra giới hạn, quy chuẩn, và đạo đức rõ ràng cho những hệ thống đang ngày càng thông minh hơn. AI có thể giúp ta hiểu thế giới và chính bản thân mình tốt hơn, nhưng chỉ khi ta vẫn giữ được vai trò chủ động trong mối quan hệ ấy.
AI không phải là thứ để thay thế con người, mà là tấm gương phản chiếu những giá trị, khát vọng và cả nỗi sợ của nhân loại. Nếu ta gieo vào nó sự tham lam hay thờ ơ, ta sẽ nhận lại điều tương tự; nhưng nếu ta xây dựng nó bằng sự cẩn trọng, trách nhiệm và lòng nhân ái, thì có lẽ AI sẽ trở thành công cụ mạnh mẽ nhất giúp con người tiến về phía trước.